پروتز چیست و چه انواعی دارد؟

اکثر افراد با عملکرد کامل تمام اعضای بدن خود به دنیا می‌ آیند و بزرگ می‌ شوند. بدن را می‌ توان ماشین‌های بیولوژیکی شگفت انگیزی دانست که می‌ توانند کارهای پیچیده‌ ای مانند نواختن پیانو و راه رفتن را انجام دهند.

افراد ممکن است در اثر تصادف، آسیب یا بیماری عضوی از دست بدهند. اگر قسمتی از بدن قطع شود، خواه یک دست کامل باشد یا یک انگشت کوچک، آن شخص توانایی خود را برای انجام مهارت‌ ها یا فعالیت‌ های عادی در زندگی روزمره از دست می‌ دهد. این زمانی است که اهمیت پروتز به تصویر کشیده می‌ شود.

پروتز چیست؟

اصطلاح پروتز در پزشکی برای نشان دادن یک وسیله مصنوعی استفاده می‌شود که می‌تواند برای جایگزینی قسمت از دست رفته بدن استفاده شود. اگرچه اندام مصنوعی اغلب اولین تصویری است که در مورد اصطلاح پروتز به ذهن می‌رسد اما در واقع می‌تواند به جایگزینی مصنوعی هر قسمتی از بدن اشاره داشته باشد. به عنوان مثال، دندان‌های مصنوعی به پروتزهای دندانی معروف هستند و جایگزینی مصنوعی استخوان فک را پروتز فک و صورت می‌نامند.

اندام‌های مصنوعی برای افراد مبتلا به قطع عضو بسیار ارزشمند است زیرا می‌تواند به فرد در بازیابی برخی از قابلیت‌های از دست رفته در پاها یا دست‌ها کمک کند. در حالی که دستگاه‌های مصنوعی نمی‌توانند عملکردهای مشابه اندام‌های بیولوژیکی را مطابقت دهند اما قابلیت‌های آن‌ها در سال‌های اخیر پیشرفت چشمگیری داشته است. تحقیقات هر روز در زمینه توسعه و فناوری پروتز پیشرفت می‌کند و اندام‌های مصنوعی به طور فزاینده ای شبیه اندام‌های واقعی می‌شوند.

اهداف:

اهداف از تحرک ساده گرفته تا توانایی انجام فعالیت‌های با تأثیر زیاد، مانند دویدن و پریدن. اجزای پروتز به گونه‌ای سفارشی شده است که به افراد در دستیابی به اهداف مختلف کمک می‌کند. پیشرفت در متریال، طراحی سوکت پروتز و فناوری اجزای پا، مچ پا، زانو، دست، مچ دست و آرنج، راحتی و عملکرد را به میزان قابل توجهی بهبود بخشیده است. استفاده موفقیت آمیز از پروتز به موارد زیر بستگی دارد:

• سایر شرایط پزشکی فرد
• توانایی‌های جسمی و شناختی فرد
• ویژگی‌های عضو قطع شده
• سوکت پروتز در اتصال به بدن تا چه اندازه متناسب است

نصب پروتز یک مهارت تخصصی است. همچنین ممکن است برای افراد سخت باشد که تنظیمات جسمی و روحی لازم برای عملکرد پروتز را انجام دهند. بنابراین کل فرایند انتخاب و تنظیم اجزاء و ارزیابی کلی عملکرد پروتز چالش برانگیز است و زمان قابل توجهی را می‌طلبد. همه بیماران کاندید انواع پروتز نیستند.

انواع پروتز:

پروتزها را می‌توان به سه دسته عمده برای بیماران طبقه بندی کرد:

• پروتزهای زیبایی:

پروتزهای زیبایی می‌توانند ارزان باشند اما حرکات محدودی را ارائه می‌دهند و فقط می‌توانند اجسام سبک را منفعلانه بگیرند. این نوع پروتز برای افرادی طراحی شده است که می‌خواهند از اندام دیگر خود برای اکثر عملکردهای اصلی استفاده کنند.

• پروتزهای مکانیکی:

پروتزهای مکانیکی به عضلات مربوط به ناحیه اجازه می‌دهد تا پروتز را با کابل کنترل کنند. در حالی که این امر به میزان بیشتری آزادی می‌دهد و بیماران را قادر می‌سازد تا نیرو را احساس کنند، یک پروتز مکانیکی می‌تواند هر بار فقط یک حرکت را کنترل کند و به سرعت باعث خستگی کاربر شود.

• پروتزهای مایوالکتریک:

نوع سوم پروتز که یک پروتز میوالکتریک با نیروی خارجی است، پتانسیل عمل الکتریکی در ماهیچه‌های باقی مانده در اندام قطع شده را افزایش می‌دهد. به محض دریافت پتانسیل‌های عمل، پروتز با استفاده از باتری قابل شارژ سیگنال را تقویت می‌کند و از سیگنال‌های الکتریکی برای تغذیه موتورهایی که در قسمت مربوطه بازو کار می‌کنند، استفاده می‌کند. این باعث آزادی بیشتر می‌شود و نیازی نیست که بیمار انقباضات مکرر و شدید عضلات را انجام دهد. با این حال، این‌ها سنگین‌تر و گران‌تر از دو دسته دیگر هستند اما از پیشرفته‌ترین و موثرترین پروتزهای موجود برای اندام فوقانی هستند.

پروتز اندام تحتانی:

• پیچیدگی دستگاه‌ های پروتزی بر اساس عملکردهای مورد نیاز زانو و پا متفاوت است. بسیاری از آن‌ها از فیبر کربن یا فایبر گلاس ساخته شده‌اند که به فرد اجازه می‌دهد هنگام بلند کردن پای خود، زیر وزن او خم شود و به عقب برگردد. این واکنش داینامیک نامیده می‌شود و کمک می‌کند تا فرد به جلو حرکت کند.

انتخاب مناسب اجزای سازنده برای هر یک از بیماران براساس نظر پزشک، متخصص پروتز و از همه مهمتر، بر اساس نیازهای بیمار است.

اگر پا زیر زانو قطع شود، اجزای پروتز شامل مکانیسم پا و مچ پا می‌شود. اگر قطع عضو بالای زانو اتفاق بیفتد، پروتز یک مفصل زانو را نیز نشان می‌دهد.

در میان دستگاه‌های مصنوعی با مکانیسم پا و مچ پا:

• ساده‌ترین مدل‌ها دارای موقعیت ثابت پا و مچ پا هستند
• سایر مدل‌های ساده دارای یک نقطه محوری (مفصل تک محور) هستند که امکان حرکت بالا و پایین را فراهم می‌کند
• مدل‌های پیچیده‌تر، حرکت چند محوری را برای راه رفتن روی زمین‌های ناهموار ارائه می‌دهند
• پاهای با کارایی بالا از الیاف کربن یا فایبر گلاس باعث راه رفتن سریع‌تر، دویدن یا پریدن می‌شود

در میان دستگاه‌های مصنوعی با مکانیسم زانو:

• یک مکانیسم ساده قفل-زانو که می‌تواند برای ایستادن یا راه رفتن قفل شود و سپس برای نشستن باز شود
• مکانیسم‌های قفل پیچیده‌تر وزن-فعال است. هنگامی که وزن روی پا باشد قفل شده و وقتی که وزن برداشته می‌شود، باز شود و اجازه می‌دهد پا هنگام راه رفتن به جلو نوسان کند
• مکانیزم حاوی پیستون‌های هیدرولیک امکان کنترل بیشتر حرکت پا را فراهم می‌آورد
• زانوهای هیدرولیک کنترل شده توسط کامپیوتر دارای حسگرهایی هستند که حرکت را کنترل کرده و طبیعی‌ترین راه رفتن را امکان پذیر می‌کنند

پروتز اندام فوقانی:

پروتزهای اندام فوقانی دارای دست و گاهی مفاصل آرنج هستند. اتصالات ویژه به پروتز به افراد امکان می‌دهد در ورزش و موارد دیگر شرکت کنند.

سه نوع اصلی دست مصنوعی وجود دارد:

• پروتزهای زیبایی دست که طبیعی به نظر می‌رسند و ممکن است انگشتان انعطاف پذیری داشته باشند که به فرد امکان می‌دهد وسایل را در دست بگیرید
• دست‌های کنترل شده با کابل که کابل‌ها و مهارهایی را به شانه‌ها متصل می‌کند و دست‌ها را کنترل می‌کند
• دست‌های تحت کنترل مایوالکتریک که به ماهیچه‌های موجود در بازو اجازه می‌دهد پروتز را کنترل کنند

سه نوع آرنج مصنوعی وجود دارد:

• آرنج‌های قفل کننده ساده را که می‌توان از قبل در موقعیت مناسب قرار داد، سپس در حین فعالیت قفل کرد
• آرنج‌های تحت کنترل کابل که توسط ماهیچه‌های شانه کنترل می‌شوند و ممکن است در جای خود قفل شوند
• آرنج‌های الکترونیکی که توسط سیگنال‌های مایوالکتریک عضلات اندام کنترل می‌شوند

پروتزهای زیبایی:

برخی از اندام‌های مصنوعی طوری طراحی شده‌اند که واقع بینانه به نظر برسند اما غیر کاربردی هستند یا عملکرد محدودی را ارائه می‌دهند. درواقع صرفا عملکرد زیبایی دارد که می‌تواند شامل چشم مصنوعی، انگشتان، بینی و موارد دیگر باشد.

دلایل قطع عضو:

اکثر افرادی که از پروتز استفاده می‌کنند، اندام خود را با عمل جراحی برداشته‌اند اما همیشه اینطور نیست. در بین افرادی که از وسایل پروتز استفاده می‌کنند:

• 60 درصد از اندام‌های تحتانی به دلیل عوارض ناشی از دیابت قطع شدند
• 30 درصد به دلیل تصادفات رانندگی، صدمات ناشی از کار یا سایر اتفاقات قطع عضو داشته‌اند
• 10 درصد از افراد پس از سرطان یا عفونت‌های غیر معمول قطع عضو شده‌اند یا بدون اندام متولد شده‌اند

برخلاف افرادی که معمولاً در اندام فوقانی به دلیل ضربه دچار قطع عضو می‌شوند، افراد مبتلا به قطع اندام تحتانی تمایل دارند که سن بیشتری داشته باشند و شرایط بهداشتی آن‌ها از قبل وجود داشته باشد.

انتخاب پروتز:

عوامل متعددی در انتخاب پروتز دخیل هستند که عبارتند از:

• محل و سطح قطع عضو
• وضعیت اندام باقی مانده
• سطح فعالیت فرد، به ویژه برای پای مصنوعی
• اهداف و نیازهای خاص فرد

پروتزها توسط متخصصی به نام پروتزیست طراحی و نصب می‌شوند. فرآیند پردازش ممکن است مدت کوتاهی پس از قطع عضو و پس از برطرف شدن و کاهش تورم و ترمیم برش آغاز شود که شامل:

• اندازه گیری قالب و اندام مخالف سالم
• روکش سیلیکونی مناسب
• ساخت قالب گچی
• مد کردن سوکت
• تشکیل قطعات پلاستیکی و سپس ایجاد قطعات فلزی اندام
• اتصال شفت
• تراز کردن پروتز

بسته به راحتی و میزان بهبودی زخم، ممکن است چند هفته پس از عمل، فرد تمرین با اندام مصنوعی خود را شروع کند. یک متخصص فیزیوتراپی یا کاردرمانی نحوه استفاده و مراقبت از آن را آموزش می‌ دهد.