درمان چرخش پنجه پا به داخل بدون جراحی

چرخش پنجه پا به داخل (متاتارسوس اداکتوس یا متاتارسوس واروس)، یکی از ناهنجاری رایج مادرزادی پا است که به موجب آن، نیمه جلویی پا، یا پنجه، رو به داخل می‌چرخد. جلوی پا خمیده یا به سمت وسط زاویه‌دار می‌شود. پشت پا و مچ پا طبیعی هستند. در نیمی از موارد ابتلا به بیماری چرخش پنجه پا به داخل، هر دو پای کودک این ناهنجاری را دارد. چرخش پا به داخل دو حالت منعطف و غیرمنعطف دارد که در حالت اول می‌توان پا را تا حدی با دست صاف کرد، اما این امکان در صورت غیرمنعطف بودن عارضه وجود ندارد.

بسیاری از کودکان نوپا هنگام راه رفتن پای خود را به سمت داخل متمایل می‌کنند که به این وضعیت راه رفتن پنجه کبوتری نیز می گویند. نام علمی آن (toeing gait) است و معمولا بدون هیچ درمانی خود به خود بهبود می‌یابد. در بسیاری موارد کودکان با وجود داشتن چرخش پا به داخل بدون هیچ مشکلی راه می‌روند، می‌دوند و بازی و ورزش می‌کنند. در گذشته، کفش‌های خاص و بریس‌هایی برای درمان این مشکل استفاده می‌شد اما در سنین پایین‌تر از ۳ سال از این وسایل استفاده نمی‌شود.

علت:

علت چرخش پنجه پا به داخل مشخص نیست. از هر ۱۰۰۰ نوزاد تقریباً یک تا دو نوزاد با این عارضه متولد می‌شود و نخستین فرزند هر خانواده بیش از دیگر خواهران و برادران خود مستعد ابتلا به این نقص است.نوزادهای مبتلا به چرخش پنجه پا به داخل به ندرت در زمان رشد به درمان نیاز پیدا می‌کنند. با این حال آنان بیشتر در معرض ابتلا به دیسپلازی پیشرونده مفصل ران یعنی یکی از عارضه‌های مفصل ران قرار دارند که به موجب آن بالای استخوان ران (فمور) درون حفره خود به سمت داخل و خارج می‌لغزد، چون عمق این حفره آن ‌قدر کم است که نمی‌تواند این مفصل را به درستی نگه دارد.زمانی که جنین در رحم مادر رشد می‌کند، استخوان تیبیا (بزرگترین استخوان بین زانوها و مچ پا) به سمت داخل می‌چرخد تا در داخل رحم فیت شود. گاهی اوقات استخوان فمور (استخوان بین لگن و زانوها) هم به سمت داخل می‌چرخد. بنابراین زمانی که کودک در حال یادگیری راه رفتن است، پاهایش را به سمت داخل می‌گذارد.حالت خواب کودک تأثیر بسزایی در بروز این عارضه دارد، چون خوابیدن کودک روی شکم احتمال چرخش رو به داخل پا را افزایش می‌دهد.

تشخیص:

پزشک چرخش پنجه پا به داخل را هنگام معاینه تشخیص می‌دهد، شرح حال کامل نوزاد را بررسی می‌کند و از والدین سؤال می‌کند که آیا در خانواده سابقه ابتلا به این نقص وجود دارد یا خیر.

ارزیابی انحناء رو به داخل پنجه پا معمولاً نیازی به فرایندهای تشخیص خاصی ندارد، بااین حال پرتونگاری (اشعه ایکس) پا غالباً در صورت منعطف نبودن بدشکلی انجام می‌شود.

کف پای نوزاد دارای این بدشکلی قوس زیادی دارد و فاصله انگشت شست پا تا انگشت دوم بسیار زیاد است و شست انحرافی رو به داخل دارد. اگر بتوان پاشنه و پنجه را با وارد کردن فشار ملایم بر پنجه پا در حالی که پاشنه را محکم نگه داشته شده، هم‌محور کرد، آنگاه ناهنجاری منعطف خواهد بود. این روش تشخیص را در اصطلاح دستکاری غیرفعال می‌گویند. اگر هم‌محور شدن پاشنه و پنجه دشوارتر باشد، ناهنجاری غیرمنعطف خواهد بود.

درمان:

پزشک درمان چرخش پنجه پا به داخل را بر مبنای موارد زیر تعیین می‌کند:

• سن، شرایط جسمی و شرح حال پزشکی نوزاد
• شدت عارضه
• مقاومت کودک در برابر داروها، روش‌ها یا درمان‌های خاص

صاف کردن حالت پنجه و پاشنه هدف درمان چرخش پنجه پا به داخل محسوب می‌شود. راهکارهای درمانی گوناگونی وجود دارند که بعضی از آن‌ها عبارتند از:

• تحت نظر قرار دادن نوزادان دارای پنجه منعطف یا نرم
• کشش یا تمرین‌های دستکاری غیرفعال
• بریس
• گچ گرفتن
• جراحی

بر اساس مطالعات انجام شده، چرخش رو به داخل پنجه پای اکثر نوزادان به خودی خود (بدون درمان) از بین می‌رود.

پرستار یا پزشک کودک شیوه انجام حرکت‌های دستکاری غیرفعال روی پای کودک در زمان تعویض پوشک را به والدین آموزش می‌دهد. همچنین تغییر حالت خواب نوزاد و به پهلو خواباندن وی معمولاً مفید است.

گچ گرفتن:

چند دوره گچ‌گیری برای اصلاح وضعیت پا انجام می‌شود. تعداد دفعات گچ‌گیری به شدت بدشکلی و سفتی پاها بستگی دارد. این قالب هر یک یا دو هفته یک بار عوض می‌شود. کودک پس از گچ گرفتن پا باید مدتی از بریس مخصوص (کفش متصل به میله) استفاده کند تا حالت اصلاح شده حفظ شود و پاها در موقعیت صحیح باقی بمانند و عارضه چرخش پنجه پا به داخل مجددا بازنگردد.

کفش طبی:

اگر گچ گرفتن پا مؤثر نبود، کفش‌های کف صاف با کفی طبی و قالب‌گیری شده برای نگه داشتن پنجه در جای درست تجویز می‌شود. کفش‌های کف صاف هیچ انحنایی در انتها ندارند. انواع کفش طبی (ارتز) باید به صورت سفارشی برای کودک مبتلا به بیماری چرخش پنجه پا به داخل ساخته شود.

طراحی و ساخت کفی و کفش طبی توسط کارشناسان و در مراکز کلینیکی ارتوپدی فنی صورت می‌گیرد و فرآیند انجام آن با یک بررسی دقیق بیومکانیک بر روی اسکنر کامپیوتری و بررسی نوع انحرافات و نقاط پر فشار و کم فشار شروع می‌شود و پس از آن با توجه به شرایط فرد طرح کفی در نظر گرفته می‌شود .

بستن بریس:

کودک طبق دستور پزشک باید برای مدتی از ارتز کفش و میله برای حفظ وضعیت اصلاح شده و کشش استفاده کند، کودکانی که راه می‌روند غالباً تنها شب هنگام این ارتز را به پا می‌کنند. کفش ثابت نگه دارنده یا ارتز مچ پا را می‌توان فقط به منظور کشش جلو و پشت پای سفت شده به کار برد. بزرگ کردن بریس در مورد بیمارانی که هنگام تحمل وزن روی پاها، بافت نرم پهن شده در امتداد میله مربوط به استخوان پنجم کف پا داشته باشند، مفید است. در این حالت باید از ارتوپد فنی درخواست کرد تا ارتز را در امتداد این میله به شیوه‌ی خاص و مقطع R مانند بزرگ‌تر کند.

پیشگیری:

چون عارضه کاهش مایع آمنیوتیک اطراف جنین، علت احتمالی ناهنجاری است، پیشگیری از بروز این عارضه باید احتمال تولد نوزادی با بیماری چرخش پنجه پا به داخل را کاهش دهد. برای جلوگیری از کاهش مایع دور جنین باید قند خون مادر کنترل و از بروز عفونت قابل انتقال از مادر به جنین جلوگیری شود. کودکان مبتلا به این بیماری غالباً هنگام نشستن یا خوابیدن پاها را به حالتی W شکل روی هم قرار می‌دهند. والدین باید کودک را تشویق کنند تا بدون روی هم گذاشتن پاها روی صندلی بنشیند، البته غالباً این کار تا زمان بزرگ‌تر شدن کودک و رسیدن به سن تحصیل ممکن نیست.

از آنجایی که بیماری چرخش پنجه پا به داخل گاهی اوقات مادرزادی است، واقعاً هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از بروز این ناهنجاری وجود ندارد. اگرچه برخورداری از درمان تخصصی یا مراقبت صحیح از کودک و انجام تمرین‌های مفید در خانه فرایند اصلاح بیماری را شتاب می‌بخشد.